صدور چک الکترونیک برای اشخاص حقوقی در ۱۴۰۴| قوانین و جزئیات
خبر صدور چک الکترونیک برای اشخاص حقوقی از سال ۱۴۰۴، یکی از مهم‌ترین تحولات نظام بانکی کشور در سال جاری به شمار می‌رود. این اقدام می‌تواند نقش بزرگی در افزایش شفافیت مالی، کاهش تخلفات و تسریع فرآیندهای بانکی ایفا کند.
اما چک دیجیتال چیست، چه تفاوتی با چک کاغذی دارد و صدور و استفاده از این چک برای افراد حقیقی و حقوقی چه تفاوتی دارد و سامانه‌هایی مانند «ساد ۲۴» چه نقشی در این فرآیند دارند؟ در ادامه این مقاله به این سؤالات پاسخ می‌دهیم.
چک الکترونیک برای اشخاص حقوقی
رئیس کمیسیون اصل ۹۰ مجلس: تا یک ماه آینده، مشکلات موجود بر سر راه دریافت دسته چک برای افراد حقوقی برطرف می‌شود. این خبر به این معنی‌ست که شرکت‌ها و افراد حقوقی هم دیگر می‌توانند از مزایای حذف چک کاغذی و جایگزین شدن چک‌های الکترونیک با آن، بهره ببرند.
چک الکترونیک چیست؟
چک الکترونیک یا چک دیجیتال، نوعی چک غیرکاغذی است که تمامی مراحل صدور، انتقال، وصول و استعلام آن به صورت تماماً الکترونیکی و از طریق سامانه‌های امن بانکی انجام می‌شود. این نوع چک امنیت و سرعت بالاتری را برای افراد و سازمان‌ها فراهم می‌آورند و از طریق سامانه‌هایی مانند چکاد (چک امن دیجیتال) صادر می‌شوند و در آن خبری از امضای دستی یا مهر کاغذی نیست؛ بلکه احراز هویت دیجیتال، امضای الکترونیکی و ثبت در بسترهای قانونی جایگزین روش‌های سنتی می‌شوند.
به همین منظور، سامانه چکاد با هدف ایجاد بستری برای ارائه چک امن دیجیتال و رفع مخاطرات احتمالی چک‌های کاغذی راه‌اندازی شده است که امکان مدیریت و نظارت آنلاین مبادله چک را برای شبکه بانکی و بانک مرکزی فراهم می‌کند.
زیرساخت قانونی چک دیجیتال ؛ چکاد چیست؟
سامانه چکاد یا چک امن دیجیتال، بستری است که توسط بانک مرکزی برای ارائه خدمات چک الکترونیک طراحی شده و بانک‌ها موظف به اتصال به این سامانه هستند.
عضویت در همراه بانک، نصب و فعال‌سازی برنامه «هامون» جهت ثبت امضای الکترونیکی و همچنین داشتن یک حساب جاری با امکان صدور دسته چک پیش نیازهای استفاده از خدمات سامانه چکاد به منظور دریافت و صدور چک دیجیتال است.
پس از فعال‌سازی خدمت چک دیجیتال در منوی مربوطه در همراه بانک خدمات مربوط به چک دیجیتال اعم از درخواست صدور دسته چک، صدور چک، امکان وصول درون بانکی و بین بانکی چک، بانکی مشاهده دسته چک صادر شده و برگه‌های چک دیجیتال، مشاهده چک‌های دریافتی، انتقال چک دیجیتال، ضمانت چک، مسدودسازی چک، ابطال چک و نقد کردن چک بدون مراجعه به شعبه قابل انجام خواهد بود.
نحوه تخصیص چک الکترونیک برای اشخاص حقوقی
فرآیند تخصیص چک دیجیتال به اشخاص حقوقی شامل مراحل زیر است:
۱. ثبت‌نام و معرفی نماینده رسمی شرکت
شرکت متقاضی باید ابتدا از طریق سامانه چکاد بانک مرکزی یا از طریق درگاه‌های اینترنت بانک / همراه بانک بانک عامل خود، اقدام به ثبت اطلاعات نماید.
مدارک مورد نیاز:
- شناسه ملی شرکت
- روزنامه رسمی (تأسیس و آخرین تغییرات)
- اساسنامه شرکت
- معرفی‌نامه یا صورتجلسه تعیین نماینده دارای حق امضا (مدیرعامل یا هر شخص دیگری که اجازه صدور چک دارد)
- تصویر کارت ملی نماینده رسمی شرکت
۲. فعال‌سازی امضای دیجیتال نماینده
برای صدور چک الکترونیک برای اشخاص حقوقی، لازم است که نماینده رسمی شرکت دارای گواهی امضای دیجیتال معتبر باشد. این امضا از طریق مراکز صدور گواهی الکترونیکی مجاز (مانند مرکز ریشه افق، سامانه نماد، یا مراکز معرفی‌شده توسط بانک مرکزی) قابل دریافت است.
نکته: این امضا به‌منزله تأیید رسمی صدور چک از سوی شرکت خواهد بود و از نظر قانونی کاملاً معتبر است.
۳. ارزیابی و اعتبارسنجی شرکت توسط بانک
بانک عامل پس از بررسی مدارک و اطلاعات مالی شرکت، اقدام به اعتبارسنجی خواهد کرد. این ارزیابی شامل بررسی:
- گردش حساب شرکت
- میزان تعهدات مالی جاری
- رتبه اعتباری در سامانه‌هایی مانند سامانه رتبه‌بندی بانکی بانک مرکزی
- سوابق چک برگشتی
بر اساس این اعتبارسنجی، بانک تصمیم می‌گیرد که آیا به شرکت دسته چک دیجیتال اختصاص دهد یا خیر و در چه سقف اعتباری.
۴. صدور و تخصیص دسته چک دیجیتال
پس از تأیید نهایی، دسته چک دیجیتال به‌صورت غیر فیزیکی و از طریق اینترنت‌بانک یا سامانه‌های بانک صادر می‌شود. هر برگ چک دیجیتال دارای:
- شماره یکتای صیاد
- اطلاعات کامل گیرنده
- مبلغ و تاریخ
- کد رهگیری
خواهد بود و امکان چاپ فیزیکی آن برای ثبت در دفاتر داخلی شرکت نیز وجود دارد، اما تنها نسخه دیجیتال آن معتبر است.
۵. استفاده از چک دیجیتال در تبادلات مالی
پس از تخصیص، شرکت می‌تواند چک الکترونیک را از طریق:
- اینترنت‌بانک
- همراه بانک
- یا پلتفرم‌های مورد تأیید بانک مرکزی
صادر کرده و به گیرنده منتقل کند. در زمان انتقال، گیرنده باید در سامانه صیاد ثبت شود و عملیات تأییدیه را انجام دهد تا چک معتبر شود. قابلیت زنجیره انتقال نیز فعال است، به این معنا که گیرنده چک می‌تواند آن را به نفر بعدی منتقل کند، مشروط به ثبت اطلاعات در سامانه.
تفاوت صدور چک الکترونیک برای اشخاص حقوقی و حقیقی
در نگاه اول، شاید تصور شود چک دیجیتال برای همه کاربران (اعم از اشخاص حقیقی و حقوقی) به یک شیوه عمل می‌کند. اما در واقع، تفاوت‌های قابل‌توجهی میان این دو گروه در فرآیند صدور و استفاده از چک دیجیتال وجود دارد. این تفاوت‌ها ناشی از ماهیت قانونی و عملیاتی متفاوت آن‌هاست:
۱. سطح احراز هویت و مدارک مورد نیاز
- اشخاص حقیقی: احراز هویت با کارت ملی هوشمند و شماره همراه ثبت‌شده در سامانه شاهکار انجام می‌شود. در برخی بانک‌ها، فعال‌سازی امضای دیجیتال نیز الزامی است.
- اشخاص حقوقی: علاوه بر مدارک مدیرعامل یا نماینده رسمی شرکت، باید مدارک ثبتی (مانند آگهی روزنامه رسمی، اساسنامه و …) نیز ارائه شود. همچنین لازم است نماینده شرکت دارای امضای دیجیتال معتبر باشد.
۲. نحوه تخصیص دسته چک
- اشخاص حقیقی: دریافت دسته چک دیجیتال معمولاً پس از اعتبارسنجی و ثبت در سامانه صیاد انجام می‌شود.
- اشخاص حقوقی: علاوه بر اعتبارسنجی شرکت، شرایط مالیاتی، گردش حساب و سوابق بانکی نیز در ارزیابی بانک نقش دارند. همچنین ممکن است فرآیند تخصیص چک نیاز به تصویب هیئت‌مدیره شرکت داشته باشد.
۳. کاربرد و حجم تراکنش‌ها
- اشخاص حقیقی: معمولاً چک‌ها برای خریدهای شخصی، معاملات مسکن، خودرو و موارد خردتر استفاده می‌شوند.
- اشخاص حقوقی: چک‌های حقوقی بیشتر در تراکنش‌های بین‌سازمانی، قراردادهای پیمانکاری، خریدهای عمده و تسویه‌های مالی بزرگ کاربرد دارند. بنابراین ارزش و تعداد چک‌های دیجیتال صادره توسط شرکت‌ها معمولاً بالاتر است.
۴. مسئولیت حقوقی در قبال چک
- اشخاص حقیقی: مسئولیت شخص صادرکننده مستقیماً مطرح است و در صورت برگشت چک، تبعات حقوقی متوجه فرد خواهد بود.
- اشخاص حقوقی: در صورت صدور چک الکترونیک برای اشخاص حقوقی توسط شرکت، مسئولیت حقوقی آن متوجه شرکت است، اما در صورت احراز سوءاستفاده یا تخلف، نماینده صادرکننده نیز قابل پیگیری قانونی خواهد بود.
۵. فرآیند انتقال چک الکترونیک
هرچند فرایند انتقال در هر دو گروه از طریق سامانه چکاد انجام می‌شود، اما در اشخاص حقوقی ممکن است نیاز به تأییدات داخلی یا سلسله‌مراتب سازمانی برای انتقال چک وجود داشته باشد (مثلاً تأیید حسابدار یا مدیر مالی).
خدمات سامانه ساد۲۴ در حوزه مدیریت چک‌های صیادی
یکی از سامانه‌هایی که در مدیریت، استعلام و پیگیری چک‌های صیادی و چک الکترونیک نقش مهمی دارد، سامانه ساد۲۴ است. این سامانه تحت نظارت معاونت پیشگیری از وقوع جرم قوه قضاییه فعالیت می‌کند و ابزارهایی مفید و کاربردی برای مدیریت چک در اختیار کاربران قرار می‌دهد.
۱. استعلام ثبت چک
با وارد کردن شماره شناسه ۱۶ رقمی چک صیادی در ساد۲۴، می‌توانید از وضعیت ثبت آن مطمئن شوید.
۲. استعلام چک‌های صادرکننده
در این سرویس شما می‌توانید استعلام جک‌های در راه، چک‌های برگشتی و چک‌های وصول شده را دریافت کنید.
۲. بررسی زنجیره انتقال چک
ساد۲۴ امکان مشاهده تمامی انتقال‌های انجام‌شده روی یک چک خاص را با زنجیره انتقال چک فراهم می‌سازد تا از شفافیت و اعتبار چک مطمئن شوید.
۳. اعلام سرقت یا مفقودی چک
در صورت گم‌شدن یا دزدیده شدن چک، می‌توانید بلافاصله آن را در ساد ۲۴ اعلام کنید تا از سوءاستفاده احتمالی جلوگیری شود.
۴. تأیید دریافت چک
دارندگان چک می‌توانند با ثبت اطلاعات چک، دریافت آن را تأیید کنند و مدرکی معتبر در اختیار داشته باشند.
۵. گزارش وضعیت چک برگشتی (خوش حسابی)
ساد ۲۴ وضعیت چک‌های برگشتی را نیز نشان می‌دهد و حتی قابلیت پیگیری حقوقی از طریق این سامانه فراهم است.
۶. انتقال چک
صاحبان چک باید برای انتقال چک به فرد دیگر، بدون نیاز به رمز پویا و اینترنت بانک به برنامه ساد۲۴ مراجعه نمایند.
سامانه ساد۲۴ از طریق آدرس sad24.ir و اپلیکیشن موبایلی در دسترس است و خدمات آن به‌صورت رایگان قابل استفاده است.
نتیجه‌گیری: تحول در مدیریت مالی با چک دیجیتال
بعد از اجرای قانون صدور چک الکترونیک برای اشخاص حقوقی، با حمایت نهادهایی مانند بانک مرکزی، سامانه چکاد و پلتفرم‌هایی چون ساد ۲۴، می‌توان امیدوار بود که آینده‌ای روشن در انتظار تجارت دیجیتال و شفاف در کشور باشد.
